جغرافیای ایران
فلات ایران که محدوده ی طبیعی و پهنه ی بزرگ رویدادهای تاریخ اقتصادی - اجتماعی ایران و مرکز فعالیت قوم ایرانی بوده است ، از شرق و غرب بین دره ی سند و سرزمین میان رودان بین النهرین و از طرف شمال ، بین ترکمنستان و دریای خزر و ماورای قفقاز و آمو دریا رود جیحون ، از طرف جنوب ، به خلیج فارس و دریای عمان منتهی می گردد که مجموعا حدود 000/600/2 کیلومتر مربع مساحت آن می باشد که قریب 63 یا 000/648/1 کیلومتر مربع آن ، مساحت ایران کنونی است .سرزمین کنونی ایران از نظر شرایط مختلف جغرافیایی ، یعنی پستی و بلندی زمین ، آب و هوا و اقلیم ، میزان رطوبت ، نوع گیاهان و جانداران ، استعداد خاک و منابع زیر زمینی دارای وضع بسیار متفاوت می باشد.در ایران ، از نظر پستی و بلندی سه رشته کوهستان وجود دارد: در شمال ، رشته جبال البرز که از دنباله ی کوه های قفقاز و ارمنستان منشعب می شود و تا ساحل جنوبی دریای خزر و سپس شمال خراسان امتداد می یابد. بلندترین ارتفاع جبال البرز، قله ی آتشفشان دماوند با 654/5 متر ارتفاع می باشد و به وسیله ی کوه بابا که در شمال افغانستان واقع و بلندترین قله ی آن 964/4 متر است که همه ی فصول سال از برف پوشیده می باشد به کوه های هندوکش و در ادامه به هیمالیا می پیوندد.از شمال غرب ایران رشته کوه های زاگرس شروع و پس از عبور از غرب و جنوب ، در امتداد خلیج فارس ، به دریای عمان می رسد و به موازات ساحل اقیانوس هند تقریبا تا مصب رود سند امتداد می یابد. این رشته کوه ها در ایران هزار کیلومتر طول و تا دویست متر عرض دارد.
گذشته از این دو ناحیه کوهستانی ، نواحی کوه های مرکزی و کوه های مرزی را در مشرق باید ذکر کرد که اغلب کوه های این نواحی ، به عکس ارتفاعات شمال و غرب ، بایر و برهنه بوده و کمتر گیاه دایمی در آن ها مشاهده می شود.این رشته کوه ها که در دو جانب فلات ایران کشیده شده اند، متعلق به دوران سوم زمین شناسی می باشند که دارای ذخایر بسیار گرانبها هستند که حتی در جهان باستان نیز ارتش آن شناخته شده بوده است . به طوری که محققین در مورد سیر تکوینی این ناهمواری ها اظهار نظر می نماید، یک دوم مساحت ایران را کوهستان تشکیل می دهد که با پیدایش کوه های جنوب اروپا و آسیا همزمان بوده است . دو عامل در شکل گیری این کوه ها موثر بوده اند: یکی عامل معرفت الارضی قاره ی اروپا و آسیا و دیگری ، امواج آتشفشانی ها.
وضع استقرار زمین ایران ، یعنی سراشیبی زمین با شیبی ملایم از جنوب به طرف شمال قرار گرفته است . در حالی که بلندی زمین در کرمان از سطح دریا 659/1 متر، شیراز 530/1، تهران 160/1، مشهد 039/1 و تبریز 340/1 متر است ، فرازی اصفهان و یزد 590/1 متر می باشد.مرکز این فلات را بیابانی پهناور در بر گرفته که فرورفتگی آن از نواحی اطراف بیش تر است ، اما فرازی آن 609 متر بالاتر از سطح دریاست .فلات ایران را دره هایی تشکیل می دهد که تا حد زیادی پر از لایه های رسوبی است که به طور یکنواخت بر روی هم قرار گرفته اند و در پایین ترین لایه ، آمیخته ای به هم فشرده از ریگ و شن و خاک است و می توان از میان آن ، بی آن که به لایه ی دیگری برخورد، چاه ها و دالان های زیرزمینی حفر کرده از این رو، ظاهرا فلات ایران پیش از دوران چهارم زمین شناسی زیر آب بوده است .
...... مطالعه ی متن کامل کتاب "تاریخ اجتماعی ایران از آغاز تا مشروطیت" در سایت رسمی اینفو کتاب