کتابی را که در پیش روی دارید خلاصهای است از کتاب «نقطههای آغاز در اخلاق عملی» که به همت و اشراف فاضل ارجمند جناب آقای سلمانی کیاسری تنظیم و تدوین یافته است. متن اصلی کتاب محتوی مباحث و منازل و مراحلی از سیر و سلوک اخلاقی بر مبنای کتاب و سنّت نبوی صلی الله علیه وآله وسلم میباشد که به عنوان درسهای عملی و اخلاقی برای دانشجویان و طلاب دانشگاه امام صادقعلیه السلام ایراد شده است که بحمد اللَّه والمنة مورد قبول فضلاء و دانشجویان و طلاب علوم دینی واقع شده است. اینک خلاصهای از آن با حذف پارهای از مطالب و اصلاحات جزئی در عبارات حضور شما ارائه میگردد. از زحمات و کوشش جناب آقای سلمانی در این مورد سپاس و تقدیر میشود. امید است که مقبول درگاه خداوند متعال و اولیاء کرامش واقع شود و بضاعت مزجاتی برای ایشان و این حقیر در یوم المعاد باشد ان شاء اللَّه. مزید توفیقات ایشان را از درگاه پروردگار منان مسئلت دارم و السلام علیه و علی جمیع اخواننا المؤمنین و آخر دعوانا ان الحمد للَّه رب العالمین.محمد رضا مهدوی کنی خودشناسی و خداشناسی معرفة النفس از آنجا که دانشمندان علم اخلاق، هدف نهایی این علم را تهذیب نفس و خوشبختی و سعادت انسان میدانند و رسیدن به این هدف امکان ندارد جز از راه خودشناسی، از این رو، توجه شما را به اهمیت این موضوع از دیدگاه اسلام جلب میکنیم. نفس انسان از بعد ملکوتیاش نفخه الهیه است که در سیر صعود، به مقام نفس مطمئنه و راضیه و مرضیه میرسد و تا آنجا بالا میرود که به مرتبه «قاب قوسین او ادنی» مشرّف میشود، چنان که قرآن میفرماید:
«ثُمَّ دَنی فَتَدَلَّی فَکانَ قابَ قَوْسَیْنِ أَوْأَدْنی»1
سپس نزدیک شد و بسیار نزدیک شد تا در مقام تمثیل فاصله او به اندازه دو کمان یا کمتر بود.2
و از بعد ناسوتیاش تا آنجا سقوط میکند که میفرماید:
«….أُولئِکَ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ…..»3
آنها همچون چارپایانند بلکه گمراهتر…..
و آنقدر پست میگردد که میفرماید:
«ثُمَّ رَدَدْناهُ أَسْفَلَ سافِلِینَ »4
سپس او را به پایینترین مرحله باز گرداندیم. خلاصه، این مجموعه به ظاهر کوچک بحدّی بزرگ و وسیع است که جمیع عوالم وجود را در خود جمع کرده است. نکته لازم در اینجا ذکر این نکته لازم است که انسانها در وجدان ناخود آگاه خویش از این معرفت خودشناسی کما و بیش بهره مندند که فرمود:
«فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها »5
ولی اکثریت مردم در وجدان خود آگاه از آن غافلاند که:
«وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ »6
یعنی: بیشتر مردم آگاهی به وجدان و احساس فطری خویش ندارند، و به اصطلاح علم به علم ندارند. بدیهی است آنچه موضوع تکلیف و منشأ ثواب و عقاب است معرفت تفصیلی و آگاهانه است، و به عبارت دیگر، آنچه مهم است آگاهانه در این راه گام نهادن و خویشتن خویش را بازیافتن است تا از این راه خدا را بشناسی و به مسؤولیتهای انسانی و الهی راه یابی. آری، این گونه معرفت است که در آیات و روایات در تحصیل آن تأکید اکید و غفلت از آن موجب خسران ابدی شمرده شده است و تنها عبادت مقبول و مفید، عبادتی است که توأم با عرفان و آگاهی باشد و این عبادت است که به انسان و موجودات عاقل اختصاص دارد. روایات خودشناسی همان گونه که یاد آورد شدیم برای اهمیّت خودشناسی تعبیرات جالب و تکان دهندهای از ائمه معصومینعلیهم السلام رسیده است که برخی از آنها از نظرتان میگذرد.
......